Άνθρωπος και Σωματική Δραστηριότητα

Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) ορίζει ως σωματική δραστηριότητα οποιαδήποτε σωματική κίνηση που παράγεται από τους σκελετικούς μυς και απαιτεί δαπάνη ενέργειας, συμπεριλαμβανομένων των δραστηριοτήτων που έχουν αναληφθεί κατά την εργασία, το παιχνίδι, τη διεξαγωγή δουλειών του σπιτιού, τα ταξίδια και τη συμμετοχή σε ψυχαγωγικές δραστηριότητες. 

Ως σωματική δραστηριότητα, λοιπόν, αναφέρεται η συνολικά δαπανούμενη ενέργεια μέσω της κίνησης, με μεγάλο μέρος των δραστηριοτήτων να συμβαίνει τυχαία ως κομμάτι του καθημερινού προγράμματός μας. Ο όρος σωματική δραστηριότητα δεν πρέπει να συγχέεται με την άσκηση, η οποία είναι μια υποκατηγορία της σωματικής δραστηριότητας, που είναι προγραμματισμένη, δομημένη, επαναλαμβανόμενη, στοχεύει στη βελτίωση ή τη διατήρηση ενός ή περισσότερων συστατικών της φυσικής κατάστασης και μπορεί να περιλαμβάνει δραστηριότητες όπως το γρήγορο περπάτημα ή το ποδήλατο, την αεροβική γυμναστική και ίσως κάποια χόμπι και αθλήματα. Τέλος, με τον όρο φυσική κατάσταση εννοούμε συνήθως τη θετική επίδραση της σωματικής δραστηριότητας στους βιολογικούς δείκτες, αλλά και σε ένα σύνολο χαρακτηριστικών που σχετίζονται με την ικανότητα για συμμετοχή σε κάποιας μορφής σωματική δραστηριότητα, με κάποιους γενετικούς παράγοντες να παίζουν εξίσου σημαντικό ρόλο. Η φυσική κατάσταση λοιπόν δεν αποτελεί ένα ξεχωριστό χαρακτηριστικό, αλλά ένα συνδυασμό αεροβικής ικανότητας, δύναμης, ταχύτητας, ευκινησίας, συντονισμού και ευκαμψίας, ικανότητες οι οποίες συνδυαστικά καθορίζουν τη δυνατότητα ενός ατόμου να εκτελέσει σωματική δραστηριότητα, συμπεριλαμβανομένων των δραστηριοτήτων της καθημερινότητας. Σε πρακτικό, καθημερινό επίπεδο, η φυσική κατάσταση επιτρέπει στο άτομο να δουλεύει αποτελεσματικά, μειώνοντας τον κίνδυνο τραυματισμού, να αντέχει απρόβλεπτες καταστάσεις και να χαίρεται με την ενεργητικότητά του σε αθλήματα, σε ασκήσεις ή στον ελεύθερο χρόνο του, και έχει αναδειχθεί ως ένας σημαντικός δείκτης υγείας και ευρωστίας.

Η τακτική συμμετοχή σε κάποιας μορφής σωματική δραστηριότητα - όπως το περπάτημα, το ποδήλατο ή η συμμετοχή σε αθλήματα - σε συνδυασμό με σωστά διατροφικά πρότυπα έχει αποδειχθεί παγκοσμίως ότι έχει σημαντικά οφέλη τόσο για τη σωματική όσο και την ψυχική υγεία των συμμετεχόντων, τα οποία -ανεξαρτήτως των κινήτρων τους για συμμετοχή σε κάποια μορφή άσκησης- συνήθως εκτιμούν και απολαμβάνουν τα ευεργετικά αποτελέσματά της για τη σωματική, αλλά και την ψυχική υγεία.

Αναγνωρίζοντας λοιπόν τα οφέλη και την αξία της ισορροπημένης διατροφής και της σωματικής δραστηριότητας για την υγεία, γίνονται προσπάθειες για την προαγωγή τους, με στόχο τα παραπάνω να αποτελούν καθημερινό τρόπο ζωής και όχι παροδική συνήθεια των εμπλεκόμενων ατόμων. Σημαντικό γεγονός αποτελεί ότι η έλλειψη σωματικής δραστηριότητας έχει αναγνωριστεί από τον ΠΟΥ ως ο τέταρτος κορυφαίος παράγοντας κινδύνου για τον άνθρωπο παγκοσμίως. Έτσι, στον καθημερινό αγώνα για καλή υγεία, πολλή προσοχή πρέπει να δοθεί τόσο στο είδος και την ποσότητα των τροφών και των ποτών που καταναλώνουμε, όσο και στην ποσότητα ενέργειας που δαπανάμε σε ημερήσια βάση, κάνοντας τη σωματική δραστηριότητα καθημερινή συνήθεια.

Ειδικότερα, η ήπια καθημερινή σωματική δραστηριότητα μπορεί να μειώσει τον κίνδυνο για εμφάνιση των καρδιαγγειακών παθήσεων, του διαβήτη, του καρκίνου, της υπέρτασης, της υπερλιπιδαιμίας, του άσθματος και άλλων αναπνευστικών προβλημάτων, προβλημάτων θερμορύθμισης και να έχει θετικές επιδράσεις στην υγεία των μυών και των οστών προλαβαίνοντας ή καθυστερώντας διαταραχές και ασθένειες που τα προσβάλλουν. Επιπλέον, επαρκή επίπεδα σωματικής δραστηριότητας μπορούν να μειώσουν τον κίνδυνο ενός τραυματισμού και να βοηθήσουν στον έλεγχο του βάρους, με τα άτομα που δραστηριοποιούνται να έχουν μεγαλύτερες πιθανότητες να διατηρήσουν σταθερά τα επίπεδα βάρους μακροπρόθεσμα.

Σημαντικές είναι οι θετικές επιδράσεις της σωματικής δραστηριότητας και στην ψυχική υγεία και την πνευματική ευεξία. Έρευνες έχουν δείξει ότι η σωματική δραστηριότητα μπορεί να μειώσει την κατάθλιψη, να βελτιώσει την ψυχολογική ευημερία, αλλά και να έχει θετική επίδραση, δηλαδή στη διάθεση, τα συναισθήματα, την αυτοπεποίθηση, την αυτοεκτίμηση και στην αντίληψη του ατόμου για τον εαυτό του και την εικόνα του σώματός του. Επιπρόσθετα, τόσο οι μεμονωμένες δραστηριότητες όσο και η άσκηση φαίνεται ότι μειώνουν την ανησυχία, επηρεάζουν θετικά την ποιότητα και διάρκεια ύπνου, βελτιώνουν την αντίδραση στο άγχος, αλλά και τις πτυχές της νοητικής λειτουργίας (όπως η βραχυπρόθεσμη μνήμη και η λήψη αποφάσεων).

Όλα τα παραπάνω αποκτούν εξαιρετική σημασία εάν συνυπολογίσουμε ότι τα επίπεδα της σωματικής δραστηριότητας έχουν μειωθεί δραματικά τα τελευταία χρόνια. Σε παγκόσμιο επίπεδο, περίπου το 31% των ενηλίκων ηλικίας 15 ετών και άνω δεν ήταν αρκετά ενεργοί κατά το 2008 (άνδρες 28% και γυναίκες 34%). Ειδικότερα στην Ελλάδα, καταγράφεται στον πληθυσμό ένα από τα χαμηλότερα επίπεδα σωματικής δραστηριότητας συγκριτικά με άλλους πληθυσμούς της Ευρώπης, με περίπου 7 στους 10 Έλληνες να δηλώνουν ότι κάνουν σπάνια ή ποτέ κάποιου είδους σωματικής δραστηριότητας, σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα του Ευρωβαρoμέτρου.

Η μείωση της σωματικής δραστηριότητας οφείλεται εν μέρει στην έλλειψη κίνησης κατά τον ελεύθερο χρόνο, την καθιστική συμπεριφορά στη δουλειά και στο σπίτι, καθώς και στην αύξηση της χρήσης των «παθητικών» τρόπων μετακίνησης. Υπάρχουν και περιβαλλοντικοί παράγοντες που συνδέονται με την αστικοποίηση και οι οποίοι μπορεί να αποθαρρύνουν τους ανθρώπους από το να γίνουν πιο δραστήριοι, όπως:

• ο φόβος της βίας και της εγκληματικότητας σε εξωτερικούς χώρους
• η χαμηλή ποιότητα του αέρα και η ατμοσφαιρική ρύπανση, και

• η έλλειψη πάρκων, πεζοδρομίων και αθλητικών εγκαταστάσεων ή εγκαταστάσεων αναψυχής.

Το 2013, τα κράτη μέλη του ΠΟΥ συμφώνησαν να μειώσουν τα ποσοστά αποχής από την σωματική δραστηριότητα κατά 10% στο πλαίσιο του «Παγκόσμιου σχεδίου δράσης για την πρόληψη και τον έλεγχο των χρόνιων ασθενειών 2013-2020». Οι εθνικές και τοπικές αρχές, επίσης, υιοθετούν πολιτικές σε ένα ευρύ φάσμα τομέων για την προώθηση και τη διευκόλυνση της σωματικής δραστηριότητας. Οι πολιτικές για την αύξηση της σωματικής δραστηριότητας έχουν ως στόχο να διασφαλίσουν ότι:

• Η πεζοπορία, ποδηλασία και άλλες μορφές ενεργούς μεταφοράς είναι προσβάσιμες και ασφαλείς για όλους
• Τα σχολεία έχουν ασφαλείς χώρους και εγκαταστάσεις για τους μαθητές για να περνούν τον ελεύθερο χρόνο τους ενεργά
• Η Ποιότητα της Φυσικής Αγωγής (QPE) στηρίζει τα παιδιά να αναπτύξουν πρότυπα συμπεριφοράς που θα τους κρατήσουν σωματικά δραστήριους καθόλη τη διάρκεια της ζωής τους
• Οι αθλητικές εγκαταστάσεις και εγκαταστάσεις αναψυχής παρέχουν ευκαιρίες για όλους να κάνουν αθλητισμό.

Συνακόλουθα, οι «Παγκόσμιες συστάσεις για τη σωματική άσκηση για την Υγεία», που δημοσιεύθηκαν από τον ΠΟΥ το 2010, εστιάζουν στην πρωτογενή πρόληψη της νοσηρότητας μέσω της σωματικής δραστηριότητας. Προτείνουν διαφορετικές επιλογές πολιτικής για την επίτευξη των συνιστώμενων επιπέδων σωματικής δραστηριότητας σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως είναι:

• η ανάπτυξη και η εφαρμογή εθνικών κατευθυντήριων γραμμών για την υγεία και την ενίσχυση της σωματικής  δραστηριότητας
• η ένταξη της σωματικής δραστηριότητας στο πλαίσιο άλλων τομέων, προκειμένου να εξασφαλιστεί ότι οι πολιτικές και τα σχέδια δράσης είναι συμπληρωματικά
• η χρήση των μέσων μαζικής ενημέρωσης για την ευαισθητοποίηση σχετικά με τα οφέλη της σωματικής δραστηριότητας
• η εποπτεία και η παρακολούθηση των δράσεων για την προώθηση της σωματικής δραστηριότητας.

Οι άνθρωποι, από τη δική τους πλευρά, μπορούν πολύ εύκολα να πετύχουν τα συνιστώμενα επίπεδα δραστηριότητας, με το να είναι όλο και πιο ενεργοί όλη την ημέρα, με σχετικά απλό τρόπο. Η ένταση των διαφόρων μορφών σωματικής δραστηριότητας, βέβαια, είναι προσωπικό ζήτημα, διαφοροποιείται για τον κάθε άνθρωπο και -όπως και η διατροφή- θα πρέπει να είναι εξατομικευμένη.

Ωστόσο, για να είναι η σωματική δραστηριότητα επωφελής για την καρδιοαναπνευστική υγεία, ο ΠΟΥ για παιδιά και εφήβους συνιστά 60’ μέτριας έως έντονης έντασης δραστηριότητας ανά ημέρα.